گزارش آیین رونمایی از محصول هوشمند حدیثی
در ابتدای این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین شهبازی، معاون پژوهشی مؤسسه نجم، ضمن معرفی نرم‌افزار “ثقات”، درباره تاریخچه این ایده گفت: «به همت مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام و حمایت حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سبحانی، ایده اولیه این پروژه شکل گرفت و زیرساخت‌های اولیه آن تهیه شد.»
وی با اشاره به سختی‌های پیش روی این نرم‌افزار افزود: «امروز به عنایت امام عصر ارواحنا له الفداء، ثقات مجهز به یک استدلال‌گر ماشینی مقیاس‌پذیر و افزایشی است و به‌صورت موفق عمل کرده که نمونه آن در دنیا به‌ندرت یافت می‌شود.»
در ادامه، سرکار خانم دکتر ترابیان، مدیرعامل مؤسسه نجم، به معرفی این مؤسسه و اهداف مختلف آن در شش سال گذشته پرداخت و از همکاری موفق این مؤسسه با مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام در تولید این نرم‌افزار خبر داد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدتقی سبحانی، مدیرعامل مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، به‌عنوان سخنران بعدی این نشست، ضمن تشکر از حمایت‌های آیت‌الله اعرافی از ایده‌پردازان و نخبگان حوزه در اجرای پروژه‌های نوین، از رونمایی تکنولوژیک ایده‌ای که چند سال پیش در گوشه‌ای از حوزه توسط برخی محققان و مدیران حوزوی شکل گرفت، ابراز خرسندی نمود.
وی با بیان اینکه مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام از سال 1398 ایده تولید نرم‌افزار “ثقات” را به‌عنوان ضرورتی مطرح کرد که نزدیک به دو دهه در قالب پروژه وسائل الشیعه اعتقادی آغاز شده بود، افزود: «علی‌رغم اینکه دانش حدیث به تعبیر مقام معظم رهبری، دانش مادر علوم اسلامی است، اما همچنان حوزه‌های علمیه در این زمینه با عقب‌ماندگی و خلأهای بسیاری مواجه‌اند. دانشی که باید پیشگام عرصه‌های مختلف مطالعاتی باشد، گاهی در اولیات استفاده از میراث حدیثی دچار مشکلات است.»
وی ضمن تقدیر از خدمات سه دهه گذشته برخی مؤسسات حوزوی که با وارد کردن تکنولوژی به مطالعات اسلامی و ارائه نرم‌افزارهای مختلف، کار محققین و اساتید را ساده کردند، گفت: «واقعیت این است که عقب‌ماندگی ما در حوزه مطالعات حدیثی، به‌ویژه در مقایسه با مطالعات نوین غرب در این زمینه، به قدری است که فعالیت‌های موجود نتوانسته‌اند این خلأ را جبران کنند. این مجموعه کمبودها باعث شد مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام گروهی به نام “حدیث‌پژوهی” را در پژوهشکده معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام تأسیس کند. این گروه متشکل از محققان جوان و دارای دانش فقه و حدیث، همراه با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید است.»
مدیرعامل مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام در توضیح مختصری درباره پروژه “ثقات” بیان کرد: «گام‌های اولیه این طرح شامل طراحی، داده‌پردازی منابع رجالی، و بارگذاری محتوای حدیثی در مؤسسه معارف بود. همچنین در بخش تکنولوژیک پروژه، با گروهی که زیر نظر آیت‌الله اعرافی فعالیت داشتند، همکاری مشترک انجام شد.»
وی در پایان سخنان خود، این پروژه را که می‌تواند عمرها تلاش را در مدت‌زمان کوتاهی به ثمر رساند، از مصادیق موفق همکاری حوزه و دانشگاه برشمرد و این رونمایی را مقدمه‌ای برای همکاری‌های بیشتر در زمینه فناوری‌های نوین در علوم اسلامی دانست.
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدوی مهر، مدیرعامل مؤسسه علم، تمدن و عرفان، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، و دکتر مینایی به بیان نکاتی درباره ضرورت ایجاد چنین پروژه‌هایی در حوزه علوم انسانی اسلامی با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی پرداختند.
حضرت آیت‌الله اعرافی در ادامه جلسه ضمن تبریک میلاد حضرت زهرا سلام‌الله علیها و گرامیداشت یاد شهدای مقاومت، از حضور مسئولان و کارشناسان حوزوی و دانشگاهی در این آیین رونمایی تشکر و از دو مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام و مؤسسه نجم برای تولید این اثر ارزشمند تقدیر کردند.
وی با اشاره به دو سؤال مهم که از ابتدای اسلام تاکنون باعث گرایش‌ها، انحرافات و افراط‌وتفریط‌هایی شده است، افزود: «یکی از این دو سؤال انتخاب بین عقل و نص است که باعث ایجاد افراط‌ها و تفریط‌هایی در عقل‌گرایی و نص‌گرایی شده است. در این میان، منطق حوزه علمیه و متفکران بزرگ ما، عقل‌گرایی همراه با نص و نص‌گرایی در پرتو عقل بوده است.»
آیت‌الله اعرافی، سؤال مهم دوم تاریخ اسلام را محوریت دادن به قرآن یا حدیث دانست و گفت: «نظریه قرآن‌محوری افراطی و حذف سنت، از ابتدا باعث تفرقه شد و امروزه نیز نحله‌هایی با قرائت‌های جدید به این سمت تمایل پیدا کرده‌اند. در مقابل، حدیث‌گرایانی نیز وجود داشتند که جمود بر الفاظ حدیث را حتی بر قرآن مقدم می‌دانستند.»
وی با بیان اینکه این اختلاف‌ها و رویکردها باعث کم‌کاری‌های زیادی در حوزه حدیث شده است، افزود: «ما نیازمند توسعه و عمق‌بخشی به رجال، درایه، فقه‌الحدیث، موسوعه‌های حدیثی و رشته‌های تخصصی حدیثی هستیم. هرچند اقدامات انجام‌شده در این حوزه دانشی قابل تقدیر است، اما در مقایسه با نیازهای امروز، کافی نیست.»
مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه با اشاره به پدیده هوش مصنوعی و تطورات آن در دانش‌ها و ابزارها گفت: «هوش مصنوعی باید هم به‌عنوان موضوعی برای بررسی کلامی، فقهی، و اخلاقی و هم به‌عنوان ابزاری در علوم اسلامی به‌کار گرفته شود.»
وی در پایان به سیاست‌هایی در زمینه هوش مصنوعی اشاره کرد و گفت: «قرار گرفتن حوزه در مرز هوش مصنوعی، آزادسازی داده‌های حوزوی، مشارکت همگانی و شبکه‌سازی، تعمیق فعالیت مؤسسات با رویکرد هوش مصنوعی و هوشیاری در برابر آسیب‌های آن باید در دستور کار حوزه علمیه باشد.»
در پایان این جلسه، آیین رونمایی از نرم‌افزار گراف دانش حدیث “ثقات” به دست آیت‌الله اعرافی انجام شد و از ایده‌پردازان و حامیان این پروژه تقدیر به عمل آمد. حجت‌الاسلام والمسلمین وحید عابد، مدیر گروه حدیث‌پژوهی پژوهشکده معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا شهبازی، عضو گروه حدیث‌پژوهی پژوهشکده، و مهندس محمدحسن سبحانی، معاون اداری و پشتیبانی مؤسسه معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام، ازجمله تقدیرشدگان بودند.
