دانشنامه اهل بیت (علیهم السلام) یک اثر جامع فراگیر و جهانی است

آغاز یک حرکت علمی

حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی طی سخنانی در آیین رونمائی از جلد اول دانشنامه اهل بیت(ع) اظهار داشت: این دانشنامه که حاصل یک تلاش جمعی محققان در رشته های مختلف علمی است، به صورت طبیعی دارای کاستی‌هائی است و باید محور مجموعه گفت و گوها و نشست ها و بحث های علمی و پژوهش های نو قرار گیرد.
مدیر عامل موسسه معارف افزود: معمولا ما دایرة المعارف و دانشنامه را آخرین ایستگاه علمی می دانیم درحالیکه به دلیل دشواری‌های کار دانشنامه اهل بیت(ع) این اثر باید آغاز یک حرکت علمی و یک متن آماده برای توسعه و بسط معارف مرتبط با اهل بیت (ع) بدانیم.

پدیده تمدن

دکتر سبحانی افزود: دایره المعارف ها  پدیده های تمدنی هستند و نباید به آنها به عنوان یک کتاب یا یک اثر نگاه کرد.

سازوکار دائره المعارف‌ها در طول تاریخ این بوده که دانش های گذشته را گردآوری ، وضعیت موجود را با گذشته مقایسه می کردند و افقی برای آینده پژوهش‌ها گشوده است.

اثر جامع فراگیر و جهانی برای اهل بیت (ع)

وی ادامه داد: دانشنامه اهل بیت (ع) که میتوان آن را اولین کار در قالب یک اثر جامع فراگیر و جهانی برای اهل بیت (ع)  قلمداد کرد هم دارای ویژگی های درخور توجه است و هم زمینه هایی دارد که باید به آنها توجه داشت.
رییس بنیاد بین المللی امامت با بیان اینکه اهل بیت (ع) باید از ناحیه تشیع معرفی شوند، بیان کرد: این دانشنامه از آغاز یک دانشنامه جامع تلقی شده است و ۶ حوزه محتوایی شامل تاریخ، کلام، فقه، اخلاق، اجتماعی و سیاسی را در بردارد البته رنگ تاریخی اثر بیشتر است اما در جلدهای بعدی چهره آن تعدیل می شود.
رئیس بنیاد بین المللی امامت گفت: به سه دلیل این دانشنامه از سایر دانشنامه ها متمایز می شود لذا هم باید کار دقیقتری را شاهد باشیم و هم به نسخه اولیه آن نباید بسنده کرد و در نسخه‌های بعدی باید اصلاحات لازم صورت گیرد.

اثر بی نظیر و انحصاری

وی ادامه داد: این اثر در تاریخ آینده یک اثر بی نظیر و انحصاری خواهد بود چون در موضوعات دیگر مانند کلام و فقه و … دیگران خواهند نوشت اما احتمالا در باب اهل بیت (ع) چنین کاری تا سال های سال تنها در این مجموعه منحصر خواهد بود.
وی در مورد دشواری‌های تدوین این دانشنامه گفت: این اثر در حالی نوشته می شود که بسیاری از موضوعات ما در حوزه اهل بیت(ع) پیشینه پژوهشی ندارد و محققان باید با انجام پژوهش‌های پایه به نگارش مداخل بپردازند.

از سوی دیگر می دانیم که در مورد برخی معارف و خصائص ائمه اطهار(ع) و حتی درباره برخی حوادث تاریخی اهل بیت اتفاق نظر بین علما و محققان وجود ندارد و طبیعتا این ویکردها به درون دانش‌نامه نیز راه پیدا می کند.
وی تفاوت رویکردهای سیاسی درباره اهل بیت (ع) را یکی دیگر از جهات مورد توجه در دانشنامه دانست و گفت: ما در حوزه علمیه قم قرائت هایی از چهره اهل بیت (ع) داریم که در دو سوی طیف قرار می گیرند.

یکی از دشواری‌های دانشنامه این است که با این دو نگاه چه برخوردی داشته باشد؟

مدیر عامل موسسه معارف مخاطبان را نکته قابل توجه دیگر در این دانشنامه دانست و افزود: از آغاز هدف این بوده که این دانشنامه خاص جامعه شیعی نیست و قرار است به بیرون هم ارائه شود و این بر مشکلات تدوین مقالات می افزاید.
دکتر سبحانی ادامه داد: علاوه بر همه این مشکلات، کار دانشنامه نویسی کار بسیار دشواری است و خیلی از محققان بزرگ ما توان نوشتن یک مدخل را ندارند و از این رو دانشنامه به تربیت محققان جوان برای برخی از مدخل‌ها پرداخت.

از این رو در مجموع، می توان گفت که زحمت فراوانی برای این مداخل کشیده شده است و خوانندگان این اثر با اطلاعات بسیار از منابع متعدد و متنوع مواجه می شوند.

توجه به ابعاد مختلف تاریخی و ارائه یک گزارش جامع از دیگر ویژگی های این دانشنامه است.

وی در ادامه به پاره ای از کاستی‌های این اثر اشاره کرد و اظهار داشت: کسی که این متن را می خواند شاید بگوید حجم مدارک اهل سنت در این مجموعه بالاست و پژوهش های تاریخی مبتنی بر قرآن و احادیث اهل بیت نمود لازم را ندارد.

البته پیشینه تاریخ پژوهی مبتنی بر منابع وحیانی واقعا ضعیف است و لذا طبیعی است که این استنادات را در این اثر حضور شایسته ندارد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی افزود: هر چند تلاش فراوانی برای بازنمود منابع تاریخی در این مجلد صورت گرفته و از نظر ارجاعات تاریخی کم نظیر است اما با توجه به این که دانشنامه با عنوان اهل بیت(ع) نشر می یابد انتظار می رود که وقایع مرتبط با اهل بیت در این دانشنامه و به ویژه در مدخل پیامبر اکرم(ص) به صورت شاخص و برجسته تر ذکر گردد.

برای مثال ماجرای مباهله و یوم الدار و رایت و امثال آن که در عنوان رحلت به صورت گذرا اشاره شده است می توانست با عنوان خاص و در جایگاه تاریخی آن برجسته شود.
نکته دیگر، در خصوص برخی فقراتی است که تفسیر دقیق شیعی نیامده و بیشتر دیدگاه منابع سنی منعکس شده است، برای نمونه در مورد «حجت‌البلاغ» و یا تفسیر از حدیث ثقلین به عنوان کتاب الله و سنتی ارائه شده است.
در بخش سیره اهل بیت(ع) مباحث و دسته بندی‌ مناسبی آمده است اما در مورد بخش غیرتاریخی مداخل رویه یک دستی وجود ندارد، مثلا در حالی که میراث علمی و معارف امیرالمومنین(ع) به صورت مناسبی انعکاس یافته اما در خصوص میراث علمی پیامبر و یا امام حسن(ع) به صورت گذار و کلی بحث شده است.
وی به لزوم ساختار مشترک در متن مداخل اشاره کرد و گفت: مناسب است این مداخل از نظر عنوان بندی و ساختار مدخل از یک همگونی و هماهنگی برخوردار شود.